სოციალური იზოლაციის შედეგები ქცევასა და ჰიპოთალამური მონოამინერგული ნეიროტრანსმისიის მახასიათებლებზე სხვადასხვა სოციალური სტატუსის ზრდასრულ ვირთაგვებში
ჩამოტვირთვები
უკანასკნელ წლებში განსაკუთრებული აქტუალობა შეიძინა სოციალური იზოლაციით გამოწვეული სტრესის მნიშვნელობამ ადამიანის ფსიქიატრიული ხასიათის ქცევითი დარღვევების განვითარებაში. ექსპერიმენტებმა ცხოველური მოდელების გამოყენებით ცხადყო, რომ სოციალური სტრესი იწვევს დეპრესიულ და შფოთვის ტიპის ქცევას, ფიზიოლოგიური და ენდოკრინული რეგულაციის დარღვევით. ცნობილია, რომ სტრესოგენური ზემოქმედება ცვლის ცენტრალური ნეიროტრანსმიტერული სისტემების ფუნქციონირებას, განსაკუთრებით კი იმ ნერიომედიატორებისა, რომელნიც მონოამინერგულ გადაცემას უზრუნველყოფენ. კვლევებით დასტურდება, რომ თავის ტვინში სეროტონინის, ნორადრენალინისა და დოფამინის გადაცემის დარღვევა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს შფოთვისა და დეპრესიის განვითარებაში. ამავდროულად სტრესის განვითარების ხასიათი და შედეგები განსხვავდება ორგანიზმის ინდივიდუალური ნეიროფიზიოლოგიური თავისებურებების, მათ შორის სოციალური სტატუსის გათვალისწინებით. კვლევის მიზანს წარმოადგენდა სოციალური იზოლაციით გამოწვეული სტრესის გავლენის შესწავლა ქცევაზე და ჰიპოთალამუსის მონოამინერგულ გადაცემაზე განსხვავებული სოციალური სტატუსის ვირთაგვებში. ექსპერიმენტები ჩატარდა მამრობითი სქესის თეთრი ლაბორატორიული ვირთაგვების ჯგუფებზე. ვირთაგვების სოციალური სტატუსი განისაზღვრა საკვებზე და წყალზე კონკურენციის პრინციპზე დაფუძნებული მეთოდების გამოყენებით. დომინანტი და სუბმისური ვირთაგვების სოციალური იზოლაცია განხორციელდა მცირე ზომის ინდივიდუალურ გალიებში 14 დღის განმავლობაში. დეპრესიული და შფოთვითი ქცევა შეფასდა “ამაღლებული ჯვარედინი ლაბირინთის” და “იძულებითი ცურვის” ტესტების გამოყენებით. სოციალური იზოლაციის შემდეგ როგორც დომინანტ, ასევე სუბმისიურ ვირთაგვებში ქცევითი ტესტების მიხედვით გამოვლინდა შფოთვითი ქცევა. იზოლაციის საპასუხოდ ვირთაგვების ჰოპოთალამუსში აღინიშნა დოფამინის კონცენტრაციის მატება. ნორადრენალინის დონე კი მნიშვნელოვნად გაიზარდა მხოლოდ დომინანტ ინდივიდებში, რომელთაც ამავდროულად აჩვენეს შფოთვის შედარებით დაბალი დონე სუბმისურებთან შედარებით. ამრიგად, 14-დღიანი სოციალური იზოლაცია იწვევს დომინანტ და სუბმისურ ვირთაგვებში შფოთვითი ტიპის ქცევას და ჰიპოთალამუსის მონოამინერგული გადაცემის ცვლილებებას დოფამინისა და ნორადრენალინის დონის მატებით. მიღებული მონაცემები მიუთითებს, რომ ჰიპოთალამუსში მონოამინების კონცენტრაციის გაზრდა წარმოადგენს კომპენსატორულ, ადაპტაციური ხასიათის ნეიროქიმიურ რეაქციას, რომელიც მიმართულია სტრესის მავნე ეფექტების შემცირებისკენ და სტრესით გამოწვეული პათოლოგიების საწინააღმდეგოდ. კვლევის შედეგებით დადგინდა, რომ სუბმისიური ინდივიდები გაცილებით მაღალი მგრძლობელობობით გამოირჩევიან სოციალური იზოლაციის მიმართ. აღნიშნული მიგნებები ხაზს უსვამს ინდივიდუალური სოციალური პროფილის გათვალისწინების მნიშვნელობას სტრესის ადაპტაციური მექანიზმებისა და სტრესით გამოწვეული ფსიქოპათოლოგიების კვლევის პროცესში.
Downloads
Brandt L, Liu S, Heim C, Heinz A. “The effects of social isolation stress and discrimination on mental health”. Transl Psychiatry, 2022 Sep 21;12(1):398.
Henssler J, Stock F, van Bohemen J, Walter H, Heinz A, Brandt L. “Mental health effects of infection containment strategies: Quarantine and isolation—a systematic review and meta-analysis”. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci., 2021; 271:223–34.
McNeal N, Anderson EM, Moenk D, Trahanas D, Matuszewich L, Grippo AJ. “Social isolation alters central nervous system monoamine content in prairie voles following acute restraint”. Soc Neurosci., 2018 Apr;13(2):173-183.
Loades ME, Chatburn E, Higson-Sweeney N, Reynolds S, Shafran R, Brigden A, Linney C, McManus MN, Borwick C, Crawley E. “Rapid Systematic Review: The Impact of Social Isolation and Loneliness on the Mental Health of Children and Adolescents in the Context of COVID-19”. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 2020 Nov;59(11):1218 1239; e3.
Begni V, Sanson A, Pfeiffer N, Brandwein C, Inta D, Talbot Sr, Riva MA, Gass P, Mallien AS. “Social isolation in rats: Effects on animal wefare and molecular markers for neuroplastisity “. PLoS One, 2020Oct 27;15(10); e 0240439.
McKittrick CR, Blanchard DC, Hardy MP, & Blanchard RJ (2009).” Social stress effects on hormones, brain, and behavior “. Hormones, Brain and Behavior, 2010,1:735-772.
Liu Y, Zhao J, Guo W. “Emotional Roles of Mono-Aminergic Neurotransmitters in Major Depressive Disorder and Anxiety Disorders”. Front Psychol, 2018 Nov 21; 9:2201.
Mumtaz F, Khan, M.I., Zubair M, Dehpour, A.R. “Neurobiology and consequences of social isolation stress in animal model—A comprehensive review”. Biomed Pharmacother., 2018 Sep: 105:1205-1222.
Umriukhin AE, Wigger A, Singewald N, Landgraf R. “Hypothalamic and hippocampal release of serotonin in rats bred for hyper- or hypo-anxiety”. Stress, 2002 Dec;5(4):299-305.
Matitaishvili T, Domianidze T, Emukhvari N, Khananashvili M. “Behavioral Characteristics of Rats on Various Hierarchical Level”. Georgian Medical News, 2016, N 3, 63–73.
Matitaishvili T, Domianidze T, Kozmava K. “Social stress causes depressive-like behavior in submissive rats”. Journal of Biological Physics and Chemistry, 2023 (23), 53-56.
McEwen, B.S., McKittrick, C.R., Tamashiro K.L., Sakai, R.R. “The brain on stress: Insight from studies using the Visible Burrow System”. Physiology & Behavior, 2015(146), 47-56.
Malatynska E, Rapp R, Harrawood D, Tunnicliff G. “Submissive behavior in mice as a test for antidepressant drug activity”. Pharmacol Biochem Behav., 2005 Oct;82(2):306-13.
Nesher E, Gross M, Lisson S, Tikhonov T, Yadid G, Pinhasov A. “Differential responses to distinct psychotropic agents of selectively bred dominant and submissive animals”. Behav Brain Res., 2013 Jan 1;236(1):225-235.
Slattery D. A., and Cryan J. F. “Using the forced swim test to assess antidepressant-like activity in rodents”. Nat. Protoc., 2012, 7, 1009–1014.
Yankelevitch Yahav R, Franko M, Huly A, Doron R. “The Forced Swim Test as a Model of Depressive-like Behavior”. Journal of Vis Exp., 2015 Mar 2;(97):52587.
Carobrez A. P., and Bertoglio L. J. “Ethological and temporal analyses of anxiety-like behavior: the elevated plus-maze model 20 years on”. Neurosci. Biobehav. Rev., 2005, 29, 1193–1205.7.
Arantes R, Tejada J, Bosco G.G, Morato S, Roque A. C. „Mathematical methods to model rodent behavior in the elevated plus-maze”. J. Neurosci. Methods, 2013, 220, 141–148.
Villada C, Hidalgo V, Almela M, Salvador A. “Individual Differences in the Psychobiological Response to Psychosocial Stress (Trier Social Stress Test): The Relevance of Trait Anxiety and Coping Styles”. Stress Health, 2016 Apr;32(2):90-9.
Ebner K, Singewald N. “Individual differences in stress susceptibility and stress inhibitory mechanisms”. Current Opinion in Behavioral Sciences, 2017 Apr, Volume 14, 54-64.
Wood CS, Valentino RJ, Wood SK. “Individual differences in the locus coeruleus norepinephrine system: Relevance to stress-induced cardiovascular vulnerability”. Physiol Behav., 2017 Apr 1:172:40-48.
Haller J, Kruk MR. “Normal and abnormal aggression: human disorders and novel laboratory models”. Neurosci Biobehav Rev., 2006;30(3):292-303.
Stein D.J. and Stahl S. “Serotonin and anxiety: current models”. International Clinical Psychopharmacology, 2000, 15, S1–6.
McKittrick C.R. and McEwen B.S. “Regulation of serotonergic function in the CNS by steroid hormones and stress”. In: Stone, T.W., eds, CNS Neurotransmitters and Neuromodulators (CRC Press, Boca Raton, Florida) 1996, 4, 37–76.
Barr JL, Foster GL. “Serotonergic neurotransmission in the ventral hippocampus is enhanced by corticosterone and altered by chronic amphetamine treatment”. Neuroscience, 2011 May, 19:182:105-14.
Harvey BH, Brand L, Jeeva Z, Stein DJ. “Cortical/hippocampal monoamines, HPA-axis changes and aversive behavior following stress and restress in an animal model of post-traumatic stress disorder”. Physiol Behav., 2006 May 30;87(5):881-90.
Lapiz-Bluhm MD. “Impact of stress on prefrontal glutamatergic, monoaminergic and cannabinoid systems”. Curr Top Behav Neurosci., 2014,18:45-66.
საავტორო უფლებები (c) 2025 ქართველი მეცნიერები
ეს ნამუშევარი ლიცენზირებულია Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 საერთაშორისო ლიცენზიით .
