Burials with fibulas from the Brili cemetery: Historical mountainous of Colchis, Racha

ისტორიული მთიანი კოლხეთი, რაჭა

ანოტაცია

ბრილი, ონის მუნიციპალიტეტი, რაჭა, ისტორიული მთიანი კოლხეთის ნაწილი ლეჩხუმსა და სვანეთთან ერთად. ბრილის სამაროვნის შესწავლა 1939 წელს დაიწყო არქეოლოგ გ. გობეჯიშვილის ხელმძღვანელობით. სამაროვანზე ფიბულებიანი კომპლექსები გამოვლინდა 1939, 1940, 1948, 1950-1953, 1960, 1961 წლების გათხრების დროს. 36 კომპლექსში აღმოჩენილია 83 ფიბულა. სამარხები ორი ტიპისაა: 1.  ორმოსამარხები, რომლებიც ზოგჯერ ქვის ფილით არის დახურული, ზოგჯერ ქვაყრილიანია; 2. ქვის, უსახურავო ან ქვის ფილით, ზოგჯერ კი, რიყის ქვებით დახურული სამარხები; დაკრძალვა ინჰუმაციურია მოხრილ მდგომარეობაში, ერთი ან ორი-სამი მიცვალებულით. სამარხებს გარდა, ფიბულები აღმოჩენილია ე.წ. ,,დანგრეულ კრემაციულ სამარხში’’ (ბრინჯაოს 4 და რკინის 1 ფიბულა, 1951 წ.) და ,,კოლხური პერიოდის კრემაციული მოედნის ჩრდილოეთით, სკვითური ხანის დამწვარ ფენაში’’ (ბრინჯაოს 3 და რკინის 3 ფიბულა, 1951 წ.). ბრილის სამაროვნის ფიბულების უმრავლესობა ბრინჯაოსია, რამდენიმე რკინისაა, 1 ვერცხლის (სამარხი # 9, 1960 წ.). ისინი III ტიპის [სულავა, 2011: 92] 7 სახეობითაა წარმოდგენილი: 1. მრგვალგანივკვეთიანი რკალით,  სადა (III 1 a, b, d), სიგრძივი თევზიფხურით შემკული  (III 2 d) და ირგვლივი თევზიფხურით შემკული (III 3 a);  2.   მართკუთხაგანივკვეთიანი რკალით (III 6 a);  3. რომბისებრგანივკვეთიანი  რკალით (III 7 a);  4. რკალის თავსა და ბოლოში დისკოსებური შემსხვილებებით (III 8 a, i); 5. მძივისებრრკალიანი (III 9 a); 6.  რკალზე ირგვლივი ღარებისა თუ ზოლების სეგმენტებით  (III 10 a, a1);  7.   გრეხილრკალიანი (III 12 a, b).

ბრილის სამაროვნის ერთწილადი ფიბულების შემცველი სამარხები ძვ.წ. VII ს-ის ბოლოთი ან VI-IV სს-ით თარიღდება. ბრილის  ერთწილადი ფიბულების ტიპოლოგიური ნიუანსები,  ტიპოლოგიური ნიშნების ერთობლიობა, რაოდენობრივი კონცენტრაცია, აქ, დამოუკიდებელი სახელოსნოს არსებობას გვავარაუდებინებს.

ბრილის სამაროვანზე ორწილადი რკალისებური ფიბულებიც არის აღმოჩენილი. ისინი 2 სახისაა: 1. რკალის  ღერო  მრგვალგანივკვეთიანი   (I 1 a,b) და 2. რკალის  ღერო  რომბულგანივკვეთიანი (I 2 b). ბრილის ორწილადი  რკალისებური  ფიბულებიც ადგილობრივი სახელოსნოს ნახელავი უნდა იყოს და ახ.წ. პირველ საუკუნეებს განეკუთვნება [სულავა, 2011: 212, 216, კატ. 6, 7, 46-48].

ბრილის ფიბულებიანი სამარხების მასალები პირველად ქვეყნდება[1].