საკვანძო სიტყვები
კომპოზიცია
დერივაცია
გერმანული როგორც უცხო ენა
როგორ უნდა ციტირება
ანოტაცია
სიტყვაწარმოება განეკუთვნება გერმანული ენის ერთ-ერთ ყველაზე პროდუქტიულ და შემოქმედებით სფეროს. როგორც ლექსიკასა და გრამატიკას შორის მდებარე ცენტრალური დონე, იგი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს გერმანულის როგორც უცხოური ენის შესწავლაში, რადგან საშუალებას აძლევს სტუდენტებს, გაეცნონ სიტყვების სტრუქტურასა და მნიშვნელობას. სტატიის მიზანია აჩვენოს, თუ როგორ შეიძლება სიტყვაწარმოების კანონზომიერებების წარმოჩენა გერმანული ენის საუნივერსიტეტო მეცადინეობაზე, რათა ისინი ადვილად აღქმადი, გასაგები და სასარგებლო იყოს ენის შესწავლის პროცესში. კერძოდ, განვიხილავთ კომპოზიტებსა და დერივატებს. ვინაიდან სიტყვაწარმოების წესების ცოდნა მნიშვნელოვანია უცნობი ლექსიკის გაგებისათვის, ისინი მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ტექსტების აღქმაში. ამ თვალსაზრისით, სტუდენტებს უნდა ვასწავლოთ კომპოზიტების იდენტიფიცირება და უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტების განსაზღვრა. უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტების ანალიზი ყველაზე ნათლად გვიჩვენებს კომპოზიტების სტრუქტურულ, სემანტიკურ და ფუნქციურ თავისებურებებს. ფორმალური სტრუქტურის მიხედვით გამოვლენილია სხვადასხვა ტიპი, კერძოდ, უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი შეიძლება იყოს მარტივი სიტყვა, სუფიქსური ან პრეფიქსული დერივატი და ა. შ. სემანტიკური თვალსაზრისით, კომპოზიტებში გამოიყოფა განსხვავებული სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობები, როგორიცაა ლოკალური, ტემპორალური, კაუზალური, ფინალური და სხვ. დერივატებისათვის ვიყენებთ ვაისგერბერის შინაარსზე ორიენტირებულ კვლევის მეთოდს. იგი თვლის, რომ დერივაციული აფიქსები გარკვეული ფუნქციების მატარებლები არიან, ისინი ბაზისური სიტყვის შინაარსს უკავშირდებიან და მას გარკვეულწილად ცვლიან. ერთი და იგივე აფიქსი შეიძლება კონტექსტში სხვადასხვა მნიშვნელობით შეგვხვდეს. იმისათვის, რათა სტუდენტებმა სიტყვაწარმოების კანონზომიერებების ცოდნა ტექსტების გაგებისათვის გამოიყენონ, აუცილებელია მათი განმტკიცება სიტყვაწარმოებითი სავარჯიშოებით. არსებობს სხვადასხვა ტიპის სავარჯიშო, როგორიცაა, მაგალითად, კომპოზიტების ფორმირება, უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტების იდენტიფიცირება და მათი ურთიერთმიმართებების ანალიზი, კომპლექსური სიტყვის მნიშვნელობის ახსნა პარაფრაზით, სიტყვების წარმოება სუფიქსის ან პრეფიქსის მეშვეობით, აფიქსთა ფუნქციების გამოვლენა. გერმანული ენის თანამედროვე სახელმძღვანელოებში სათანადოდ არ არის განხილული სიტყვაწარმოება. ამიტომაც შეიძლება ჩვენს მიდგომას ინოვაციური ეწოდოს. არც ლექსიკონები შეიცავს ყოველთვის საკმარის ინფორმაციას სიტყვაწარმოების შესახებ, რამდენადაც ყველა ლექსიკური ერთეული არ არის რეგისტრირებული. შესაბამისად, სიტყვაწარმოების საბაზისო ცოდნა აუცილებელია სიტყვის ლექსიკონში ძიებისას. სტუდენტისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს იმის ცოდნას, თუ რომელი ლექსემის მიხედვით უნდა მოიძიოს ესა თუ ის რთული სიტყვა ლექსიკონში. თუმცა, უნდა აღინიშნის, რომ ელექტრონულ ლექსიკონებში სიტყვაწარმოება უფრო დეტალურად არის წარმოდგენილი. ჩვენი მიდგომა ასევე ითვალისწინებს სიტყვათა თამაშებს სხვადასხვა ტექსტური ჟანრიდან. ამგვარი სიტყვათა თამაშები შეიძლება არა მარტო დაეხმაროს სტუდენტებს სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციის გაგებაში, არამედ ასევე ბიძგი მისცეს მათ, შექმნან ახალი სიტყვები, რაც ხელს შეუწყობს მათი ენობრივი კრეატიულობის განვითარებას.
წყაროები
Aebli, Hans. (2016). Sprachliche Kreativität und Sprachförderung im Unterricht. Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer.
Beile, Werner. (2009). Üben und Übungsformen. In: Udo O. H. Jung (Hrsg.) Praktische Handreichung für Fremdsprachenlehrer, 74-81. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Bohn, Rainer/Schreiter, Ina. (2000). Wortschatzarbeit. In: Germanistische Linguistik 155-156, S. 57-98.
Elsen, Hilke. (2019). Zum Status der Wortbildung in Lehrwerken für DaF. In: Muttersprache 64. Jahrgang 129. S. 141-157.
Fandrych, Christian/Thurmair, Maria. (1994). Ein Interpretationsmodell für Nominalkomposita: linguistische und didaktische Überlegungen. In: DaF 31, S. 34-45.
Fleischer, Wolfgang/Barz, Irmhild. (2012). Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. Unter Mitarbeit von Marianne Schröder. 4., völlig neu bearbeitete Auflage. Tübingen: De Gruyter.
Gärtner, Angelika. (2012). Wortbildung: Problemfelder im DaF-Unterricht. In: Info Deutsch als Fremdsprache 4. S. 499-513. https://doi.org/10.1515/infodaf-2012-0408
Gerhards, G. (2014). Kreativität im Sprachunterricht: Theorie und Praxis des Wortspiels im DaF-Unterricht. Berlin: De Gruyter.
Glück, Helmut/Rödel, Michael (Hg.). (2016). Metzler Lexikon Sprache. 5. Auflage. Stuttgart: J. B. Metzler Verlag.
Holly, Werner. (1986). Wortbildung und Wörterbuch. In: Lexicographica 2, S. 195-213.
Kieweg, Werner. (2010). Übungsformen. In: Wolfgang Hallet und Frank G. Königs (Hrsg.) Handbuch Fremdsprachendidaktik, 182-186. Seelze-Velber: Kallmeyer.
Klosa, Annette. (2013). Wortbildung in elexiko: Gegenwart und Zukunft. In: Klosa, Annette (Hrsg.): Wortbildung im elektronischen Wörterbuch. Studien zur deutschen Sprache 63. Tübingen: Narr. S. 175-196.
Kruashvili, Irina. (2022). Possibility and Necessity in German Derivatives. Scientific Journal West East. Vol. 8, N1. pp. 9-18. https://doi.org/10.33739/2587-5434-2022-8-1-9-18
Lewandowski, Theodor. (1991). Deutsch als Zweit- und Zielsprache. Handbuch zur Sprachförderung. Trier: Wissenschaftlicher Verlag.
Lindauer, Thomas. (2006). Wortbildung. In: Praxis Deutsch 201 (1), S. 6-15.
Mac, Agnieszka. (2011). Zur Rolle der Wortbildung in ausgewählten DaF-Lehrwerken am Beispiel der Derivation. In: Zielsprache Deutsch 38 (1), S. 3-21.
Mogge, Bernhard. (1982). Von den Schwierigkeiten des Ausländers mit der deutschen Wortbildung. In: Zielsprache Deutsch 2, S. 19-23.
Neveling, Christiane. (2004). Wörterlernen mit Wörternetzen. Eine Untersuchung zu Wörternetzen als Lernstrategie und als Forschungsverfahren. Tübingen: Narr.
Neveling, Christiane. (2020). Wortschatzarbeit. In: Wolfgang Hallet, Frank G. Königs, Hélène Martinez (Hrsg.): Handbuch Methoden im Fremdsprachenunterricht. Hannover: Klett Kallmeyer.
Paul, Hermann. (1920). Deutsche Grammatik. Bd. 5, Teil 4. Wortbildungslehre. Halle (Saale): Max Niemeyer.
Poethe, Hannelore. (2002). Wort(bildungs)spiele. In: Irmhild Barz, Ulla Fix, Gotthard Lerchner (Hrsg.): Das Wort in Text und Wörterbuch. Stuttgart/Leipzig: Verlag der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. S. 23-40.
Rössler, Helmut. (1989). Übungstypen und Motivation im Bereich der textbezogenen Wortschatzvermittlung. In: Jahrbuch Deutsch als Fremdsprache 14, S. 92-119.
Saxer, Robert. (1991). Wortbildung im Sprachunterricht. In: Informationen Deutsch als Fremdsprache 18 (1), S. 55-62.
Storch, Günther. (1999). Deutsch als Fremdsprache - Eine Didaktik. Theoretische Grundlagen und praktische Unterrichtsgestaltung. München: Wilhelm Fink Verlag.
Targońska, Joanna. (2012a). Wozu brauchen Fremdsprachenlernende Wortbildungskenntnisse? Theoretische Überlegungen zu möglichen Einsatzbereichen der Wortbildung im Fremdsprachenunterricht. In: Studia Niemcoznawcze/Studien zur Deutschkunde 49, S. 751-765.
Targońska, Joanna. (2012b). Wortbildungsübungen aus der Sicht der Fremdsprachendidaktik und der DaF-Lernenden.In: Linguistica Silesiana 33. Olsztyn.
Targońska, Joanna. (2013). Wortbildung und Wortbildungsübungen als Forschungsgegenstand der Fremdsprachenlehr- und Lernforschung. In: Acta Neophilologica XV (I). Olsztyn. https://czasopisma.uwm.edu.pl/index.php/an/article/view/861/704
Targońska, Joanna/Jakosz, Mariusz (Hg.). (2024). Wendepunkte in der Fremdsprachenlehr- und -lernforschung. Teil 2. Brill: V&R unipress.
Weisgerber, Leo. (1971). Grundzüge der inhaltbezogenen Grammatik. Düsseldorf: Pädagogischer Verlag Schwann.
Wilmanns, Wilhelm. (1899). Deutsche Grammatik. Gotisch, Alt-, Mittel- und Neuhochdeutsch. 2. Abteilung. Wortbildung. 2. Aufl. Straßburg: Hansebooks.
Lehrmaterialien:
Duden (2016). Die Grammatik. Bd. 9., vollständig überarbeitete und aktualisierte Auflage. Berlin.
Helbig, Gerhard/Buscha, Joachim. (2017). Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. Stuttgart: Ernst Klett Sprachen.
Koukidis, Spiros. (2017). Die große deutsche Lernergrammatik. Athen: Praxis Spezialverlag DaF.
ეს ნამუშევარი ლიცენზირებულია Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 საერთაშორისო ლიცენზიით .
საავტორო უფლებები (c) 2024 ქართველი მეცნიერები