ჯავახეთის ვულკანური პროვინციის ლავთშორისი ფერადი ჰორიზონტები
DOI:
https://doi.org/10.52340/pajig.2024.136.10საკვანძო სიტყვები:
ჯავახეთის ვულკანური პროვინცია, ლავათშორისი ჰორიზონტები, წითელი ბოლუსებიანოტაცია
ჯავახეთის ვულკანური პროვინციის ფიზიკური ვულკანოლოგიის კვლევის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებას ლავათშორისი ვულკანოგენურ-დანალექი წარმონაქმნების შესწავლა წარმოადგენს. ამ ჰორიზონტების შესწავლა ვულკანური პროცესის განვითარების, გარემოს ეკოლოგიური პირობების და ამ პირობების შეცვლის შესახებ მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა. კვლევების ეს მიმართულება პერსპექტიულია რეგიონის პალეოლანდშაფტისა და პალეოეკოლოგიური რეკონსტრუქციებისთვის. ამ ჰორიზონტებს დიდი ხანია იცნობს ქართული გეოლოგიური საზოგადოება როგორც ლავათშორის ნალექებს, მაგრამ მათი ღრმა კვლევა არსად არ არის წარმოდგენილი და მხოლოდ საველე განსაზღვრების საფუძველზე მათ ან გამოწვის, ან ძველი ნიადაგების ჰორიზონტებად მოიხსენებენ. არადა, სწორედ ვულკანური წარმონაქმნების შეცვლის ეს პროდუქტები იძლევა წარმოდგენას გარემოს პალეოეკოლოგიურ პირობებზე. ჩვენი ჯგუფის მიერ, არაერთი წამყვანი სპეციალისტის მოსაზრების საფუძველზე (Widdowson, Walsh, et al., 1997; Turner, Hopper, et al., 1986; Shilman, 1986) და საკუთარ დაკვირვებებზე დაყრდნობით, შემუშავდა ბოლუსის განსაზღვრა. აღნიშნული განსაზღვრა არ უნდა მივიჩნიოთ აბსოლუტურ წესად, არამედ მიმდინარე სამუშაო ვარიანტად, რომელიც გაგვიადვილებს ბოლუსების გამიჯვნას სხვა მსგავსი ნალექებისგან. ჩვენი აზრით, ბოლუსები ორ დიდ ვულკანურ ეპიზოდს შორის მცირე პაუზისას წარმოქმნილი სუსტი გამოფიტვის პროდუქტია, რომელიც ცხელი პიროკლასტური მასალის წყალთან კონტაქტისას, სწრაფი გაცივების შედეგად წარმოიქმნება. მას ახასიათებს მცირე სიმძლავრე, მინერალური და ქიმიური შემადგენლობის სიახლოვე საწყის ქანთან, ამასთან, შეცვლის პროდუქტებიდან აუცილაბლად უნდა შეიცავდეს სმექტიტურ თიხას, ცეოლითებს და რკინის ჰიდროჟანგებს. ჯავახეთის ვულკანური პროვინციის ფარგლებში შეირჩა საყრდენი ჭრილები, რომელიც ნათლად წარმოაჩენდა ფიზიკური ვულკანოლოგიის თავისებურებს და ლავათშორისი ჰორიზონტების შეცვლებში განსხვავებებს. ეს ჭრილები მდებარეობს სოფლების ხერთვისის, ტოლოშის, ხანდოს, ქილდას, გელსუნდას და ახალქალაქის მიმდებარე ტერიტორიაზე. საველე სამუშაოების დროს აღებული ნიმუშების ქიმიური XRF-ანალიზი განხორციელდა ხელსაწყო Spectrosceute geo გამოყენებით, პეტროგრაფიული აღწერები გაკეთდა მიკროსკოპების Optica და Amscop საშუალებით, ხოლო XRD ანალიზი ჩატარდა ДРОН-2,0 Cu-antikat. ყველა კვლევა შესრულდა ალექსანდრე ჯანელიძის სახელობის გეოლოგიის ინსტიტუტის გეოლოგიური კვლევის კომპლექსურ ლაბორატორიაში და, ნაწილობრივ, პეტრე მელიქიშვილის სახელობის ფიზიკური და ორგანული ქიმიის ინსტიტუტის ლაბორატორიაში. კვლევების შედეგად ვასკვნით, რომ ხერთვისი I-ის, ტოლოშის, ხანდოს, გელსუნდასა და ახალქალქის ლავათშორისი წითელი დეპოზიტები XRF და XRD ანალიზის შედეგების მიხედვით წარმოადგენს წითელ ბოლუსებს, ანუ აკმაყოფილებს ბოლუსის ჩვენს მიერ შემუშავებულ განმარტებას. ხერთვისი III-ისა და ხანდოს მოწითალო, ნაცრისფერი და შავი ჰორიზონტები არც ბლუსებს წარმოადგენს, არც პალეონიადაგებს, არც ლატერიტებს და არც გამოწვის ჰორიზონტებს. სავარაუდოდ, ეს საღ პიროკლასტიკასა და ბოლუსებს შორის გარდამავალი ეტაპის ჰორიზონტებია. ჩვენი აზრით, ხანდოს, გელსუნდასა და ახალქალაქის ფერად ჰორიზონტებში დაფიქსირებული ფანქრისებური ფორმები წყლის აორთქლებისას გაჩენილ ბზარებთან უფრო მეტ მსგავსებას ავლენს, ვიდრე ლავურ განწევრებასთან. ამასთან, ამგვარი ფორმები მხოლოდ წვრილმარცვლოვან გრუნტებში გვაქვს და არ გვხვდება მსხვილ პიროკლასტურ დეპოზიტებში, ვინაიდან ეს უკანასკნელი არაჰომოგენურ გრუნტს წარმოადგენს. ე.ი., ამგვარი ფორმების წარმოქმნა ხდება არა კრისტალიზაციისა და გაცივების პროცესში, არამედ აერაციულ გარემოში მაღალი ტემპერატურის პირობებში თიხა-ქვიშიანი გრუნტების მიერ წყლის სწრაფი, ინტენსიური კარგვისას - განწევრების პროცესისგან საკმაოდ განსხვავებული პროცესის დროს. ამიტომ ვფიქრობთ, რომ პიროკლასტურ მასალაში წარმოქმნილი ფანქრისებური ფორმების მიმართ არ უნდა ვიხმაროთ ტერმინი „ფანქრისებრი განწევრება“, არამედ ვიხმაროთ ტერმინი „ფანქრისებრი“ გამოშრობის ნაპრალები, ან გვალვის „ფანქრისებრი“ ნაპრალები, ან სულაც „ფანქრისებრი“ შრობის ბზარები. ქილდას წითელი ჰორირიზონტი, მახასიათებლების მიხედვით, ორი ლავის ცხელ კონტაქტად უნდა მივიჩნიოთ. წარმოდგენილი სტატია საწყისი კვლევების მასალას ეყრდნობა. კვლევები გრძელდება და ჯგუფის წევრები ყოველწლიურად ავსებენ და აზუსტებენ ბოლუსებთან დაკავშირებულ მონაცემებს, რომელიც ეტაპობრივად იქნება წარმოდგენილი პუბლიკაციების სახით.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
წყაროები
Abich Von Otto Wilhelm Hermann (1879). Über krystallinischen Hagel im unteren Kaukasus in seiner Beziehung zu der Physik des Bodens. Wien: A. Hölder, III, 256 p. (in German).
Adamia S., Chabukiani A., Chkhotua TG, Sadradze N, Zakaraia N, et all, (2010). Geology of the Caucasus and adjacent areas: 1:2 500 000 scale geological map. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Γεωλογίας (ΑΠΘ) 99, pp. 1-10.
Beane J.E., Turner C.A., Hooper P.R., Subbarao K.V. and Walsh J.N. (1986). Stratigraphy, com¬po¬sition and form of the Deccan bazalts, Western Ghats, India. Bulletin of Volcanology, pp.48-83.
Crosta Lateritica. (2019). Rede Surdos UFC; Ciências Humanas, Geografia; 4 de setembro, 2019.
Duraiswami, R.A., Sheth, H., Gadpallu, P. et al. (2020) A simple recipe for red bole formation in continental flood basalt provinces: weathering of flow-top and flow-bottom breccias. Arab J Geosci., vol. 13, 953. https://doi.org/10.1007/s12517-020-05973-9
Dzotsenidze G.S. (1965). The influence of volcanism on the formation of sediments. Moscow, “Nedra”, 156 p.
Gabarashvili K., Kavsadze M., Beridze T., Vashakidze G., Lobzhanidze K., Makadze M., Gadpallu P. (2019). Comparative analysis of interflow horizons in Mtkvari/Kura River flood basalts (Javakheti Volkanic Province, Georgia). 34th IAS Meeting of Sedimentology, 10-13 Septem- ber. Abstracts book, p. 549.
Gamkrelidze P.D. (1954). New data on the geological structure of the Akhalkalaki Highlands and the southern slope of the Trialeti Ridge. – Proc. GPI, N32.
Gerta K., Nikhil S., Valentin S., Thierry A., Eric F., Blair S., Kyle S., Syed K. (2017). Envi-ron¬men¬tal Changes Associated with Deccan Volcanism: evidences from the red bole record. EGU General Assembly Conference Abstracts, 19th EGU General Assembly 2017, Vienna, Austria, p. 7905.
Kavsadze M., Beridze T., Gabarashvili K., Lobzhanidze K., Vashakidze G., Togonidze M. (2018). Are the reddened weathering horizons between the Khertvisi and Toloshi basalt flows (Akhalkalaki volcanic plateau, Georgia) bole beds? 4th Intern. Scientific-Practical Conf. on Up-to-date Problems of Geology, May 29-30, Tbilisi, Book of abstracts, pp. 49-51.
Kavsaze M., Gabarashvili K., Lobzhanidze K., Beridze T., Vashakidze G. (2022). Pensil jointing in the Gelsunda and Akhalkalaki interflow reddened horizons (Javakheti plateau, Georgia). 8th Intern. Scientific-Practical Conference on Up-to-date Problems of Geology, October 20-21, Tbilisi, Book of abstracts, pp. 49-52.
Lamur A, Lavallée Y, Iddon FE, Hornby AJ, Kendrick JE, von Aulock FW, Wadsworth FB (2018) Disclosing the temperature of columnar jointing in lavas. Nat Commun 9:1432. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03842-4
Lebedev V. A., Bubnov S., Dudauri O., Vashakidze G. T. (2008). Geochronology of Pliocene vol¬ca¬¬nism of Javakheti highland (Lesser Caucasus). Article 2, Eastern part of the Javakheti highland, 16(5), pp.101-123.
Pashali N.V., Kheirov M.B., Sarajalinskaya T.M. (1976). Secondary changes in pyroclastic rocks of the Upper Pliocene and Pleistocene of Azerbaijan. Bulletin of the Commission for the Study of the Quaternary Period N46. https://cyberleninka.ru/article/n/vtorichnye-izmeneniya-piroklasticheskih-porod-verhnego-pliotsena-i-pleystotsena-azerbaydzhana.
Peryazeva E.G., Plyusnin A.M., Gunin V.I. (2001). The atmosphere-soil-groundwater system in natural and technogenic environments. Proceedings of the annual session of the Scientific Council of the Russian Acad. of Scie. on problems of geoecology, engineering geology and hydrogeology, Moscow, pp. 311-315.
Pragya Singh, Emilia Le Pera, Satadru Bhattacharya, Kanchan Pande, and Santanu Banerjee. (2021). Mineralogical and Textural Characteristics of Red Boles of Western Deccan Volcanic Province, India: Geneticand Paleoenvironmental Implications. In book: S. Banerjee and S. Sarkar (eds.), Mesozoic Stratigraphy of India, Society of Earth Scientists Series,
https://doi.org/10.1007/978-3-030-71370-6_23697697-722,
Sarkar P.K., Chakranaayan A.B., Deshwandikar A.K., Fernandes M.R., Raut S.D. (2000). Development of pencil joints in a red bole bed a Dighi Raigad district, Maharashtra, India. Current science, vol. 79. N 10, 25 p.
Schellmann W. (1986). A new definition of Laterite. Geol. Surv. of India Memoir, 120, pp. 1-7.
Skhirtladze, N.N. (1958). Post-Paleogene Effusive Volcanism of Georgia, Tbilisi, 368 p.
The New Oxford American Dictionary (3rd ed.) (2013).
Tutberidze B. D. (2004). Geology and petrology of the Alpine late orogenic magmatism of the central part of the Caucasian segment//TSU Publ., Tbilisi, pp. 111-138.
Tengiz F. Urushadze, Winfried E. H. Blum (2014). Soils of Georgia. Nova Scien. Pub Inc, 242 p.
Widdowson M., Walsh J. N., Subbarao K.V. (1997). The geochemistry of Indian bole horizons: Pala¬eo¬¬environmental implications of Deccan intravolcanic palaeosurfaces. Geo¬lo¬¬gical Society of London Special Publications 120(1), pp. 269-281. DOI:10.1144/GSL.SP.1997.120.01.17
Zaridze G. M. (1961). Petrography of igneous and metamorphic rocks of Georgia. Moscow: "Gosgeoltekhizdat", 382 p.
ჩამოტვირთვები
გამოქვეყნებული
როგორ უნდა ციტირება
გამოცემა
სექცია
