ტოპონიმთა სუფიქსური წარმოების რამდენიმე შემთხვევა კლარჯეთიდან
DOI:
https://doi.org/10.52340/idw.2023.39საკვანძო სიტყვები:
ტოპონიმია, სუფიქსი, კვალი, კულტურათა დიალოგიანოტაცია
გამოკვლევაში განვიხილავთ -ის||-ის(ი), -იშ, -ევ, -ხ, -ფხე||-ფხ სუფიქსებით ნაწარმოებ გეოგრაფიულ სახელებს ისტორიულ კლარჯეთში, რომლის გავრცელების ძირითადი არეალია ჭოროხის ხეობა; კლარჯეთის უმეტესი ნაწილი თურქეთის რესპუბლიკაში, ართვინის ილის (გუბერნიის) ბორჩხის, მურღულისა და არტანუჯის რაიონებშია, ნაწილი კიდევ _ საქართველოში _ მირვეთი, ქვემო მარადიდი და კირნათი (აჭარის არ, ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი).
თურქეთის კლარჯეთის ერთი ნაწილი მექართულეა, მეორე _ მეთურქულე. თურქეთის კლარჯეთში ქართული ისმის ბორჩხისა და მურღულის რაიონებში.
კვლევაში გათვალისწინებულია მთლიანი კლარჯეთის (როგორც მეთურქულე, ისე მექართულე) მასალები.
ჩვენ მიერ ჩაწერილი და ისტორიულ თუ სხვა წყაროებში დადასტურებული გეოგრაფიული სახელების კვლევის შედეგად გამოიკვეთა შემდეგი:
_ -ის//ის(ი), -იშ, -ევ, -ხ, -ფხე//-ფხ სუფიქსებით ნაწარმოები სახელები ძველი ფენაა ქართულ გეოგრაფიულ ნომენკლატურაში;
_ -იშ სუფიქსი კოლხური კვალია ჭოროხის ხეობაში;
_ მნიშვნელოვანია, რომ კლარჯეთის ტოპონიმიაში გამოჩნდა -ფხე//-ფხ სუფიქსი, რომელიც დასავლურ ქართულ ენობრივ სივრცეში აწარმოებს ქალის წარმომავლობას (უფრო - ოჯახურ კუთვნილებას) და არა გვარს.
_კლარჯეთის ტოპონიმიაში -ევ’ სუფიქსიანი წარმოება საგრძნობლად აფართოებს ,,ევ კილოს“ გავრცელების არეალს;
_ -ევ სუფიქსი -ებ (ასევე კოლხური -ეფ) სუფიქსის ბადალია. ისინი სხვადასხვა დიალექტურ წრეს უნდა მიეკუთვნებოდნენ.
განხილული გეოგრაფიული სახელები გვიჩვენებს, რომ კლარჯეთის ტოპონიმიის უდიდესი ნაწილი ქართულია, რაც უტყუარი დასტურია იმისა, რომ კლარჯეთი ისტორიული ქართული მიწაა, ხოლო კლარჯები მისი აბორიგენი მოსახლეობა. სხვა კულტურათა ნაკვალევი კლარჯეთის მიწაზე კლარჯთა სხვა ხალხთან თანაცხოვრების ასახვაა და არა კლარჯთა მიწის სხვა ხალხის კუთვნილების. კლარჯეთის ტოპონიმიკის შეკრება და ანალიზი მნიშვნელოვანია ლინგვისტიკის, ისტორიული გეოგრაფიის, კულტურათა დიალოგის და სხვა თვალსაზრისით.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
წყაროები
ალავიძე, მ.(1958). ლეჩხუმური ტოპონიმიკური სახელწოდებანი. ქპი შრომები. XVIII. ქუთაისი.
გოგოლაშვილი, გ., არაბული, ა., სუხიშვილი, მ., მანჯგალაძე, მ., ჭუმბურიძე, ნ., ჯორბენაძე, ნ. (2011). თანამერდროვე ქართული ენის მორფოლოგია. სალიტერატურო ენა. გიორგი გოგოლაშვილის საერთო რედაქციით. მონოგრაფია. თბილისი.
ენუქიძე, თ. (1977). ტბეთის სულთა მატიანე. ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა, გამოკვლევა და საძიებელი დაურთო თინა ენუქიძემ. მონოგრაფია. თბილისი.
ზურაბიშვილი, თ. (1961). ტოპონიმიკის შესწავლისათვის. ქესს. II. თბილისი.
თოფურია, გ. (1977). ჭოროხის ეტიმოლოგიისათვის. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის XXXIII სამეცნიერო სესია. თეზისები. თბილისი.
კახიძე, ნ. (2013). ეტრატზე ამეტყველებული ისტორია. ბათუმი.
მაისურაძე, ი. (1990). ქართული გვარსახელები. თბილისი: გამომცემლობა ,,საქინფორმკინო“.
მარი, ნ. (2012). შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები. ბათუმი: გამომცემლობა ,,ბათუმის უნივერსიტეტი“.
მგელაძე, ნ., ფაღავა, მ. (1998). ფხე||ხე - ისტორიისა და ეტიმოლოგიის საკითხები. ბსუ. შრომები II (ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა სერია). ბათუმი: გამომცემლობა ,,ბათუმის უნივერსიტეტი“.
მელიქიშვილი, გ. (1999). ძიებანი საქართველოს, კავკასიისა და ახლო აღმოსავლეთის ისტორიის დარგში. თბილისი.
Пагиревъ, Д. Д. (1913). Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказскаго края. издания Кавказскаго Военно-типографическаго Отдела... Тифлись.
ფაღავა, მ. (2003). სამხრული კილოების ფონემატური სტრუქტურა. დისერტაცია ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად. ბათუმი.
ფაღავა, მ. (2009). ნაწილაკი ახალ ქართულში. მონოგრაფია. თბილისი.
ფაღავა, მ. (2009(1)). მასალები ,,შვილის" სემანტიკისათვის ქართველურ ენებში. ბსუ ქართველოლოგიის ინსტიტუტის კრებული. VI. ბათუმი: გამომცემლობა ,,ბათუმის უნივერსიტეტი“.
ფაღავა, მ. (2012). ნიკო მარი და მისი მოგზაურობა შავშეთსა და კლარჯეთში. იხ. ნ. მარი, შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები. ბათუმი:გამომცემლობა ,,ბათუმის უნივერსიტეტი“.
ფაღავა, მ., თანდილავა, ლ. (2014). ლაზეთის ტოპონიმიის საკითხები. იხ. ისტორიული ჭანეთის აღმოსავლეთ ნაწილში დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები. თბილისი.
ფაღავა, მ., მგელაძე, ნ. (2005). აჭარა, მაჭახელი, ჭოროხი - ეტიმოლოგიის ცდა. ბსუ შრომები. VII. ბათუმი: გამომცემლობა ,,ბათუმის უნივერსიტეტი“.
ფაღავა, მ., ცინცაძე, მ., ბარამიძე, მ. (2022). ქართული ენის შავშური დიალექტი. მონოგრაფია. ბათუმი: გამომცემლობა ,,მერიდიანი“.
ქალდანი, მ. (1963). ლეჩხუმის გეოგრაფიულ სახელთა ‘იშ/-შ სუფიქსის საკითხისათვის. ქრსს. III. თბილისი.
ქირია, ჭ., ეზუგბაია, ლ., მემიშიში, ო., ჩუხუა, მ. (2015). ლაზურ-მეგრული გრამატიკა. 1. მორფოლოგია. მონოგრაფია. თბილისი.
შანიძე, ა. (1958). საქართველოს დედაქალაქის სახელწოდებისათვის. კრ. თბილისი 1500. თბილისი.
შანიძე, ა. (1973). ქართული გრამატიკის საფუძვლები. I მონოგრაფია. თბილისი.
შანიძე, ა. (1981). -ევ კილოს კვალი საქართველოს გეოგრაფიულ სახელებში. თხზულებანი 12 ტომად. ტ. II. თბილისი.
შანიძე, ა. (1981). ვინაობის სუფიქსი -არ ქართულ ენაში. თხზულებანი 12 ტომად. ტ. II. თბილისი.
ჩანტლაძე, ი. (2012). კიდევ ერთხელ -ფხე/-ხე, -ფხე/>-ფხ სუფიქსისათვის ქართველურ ონომასტიკონში. ქართველური ლექსიკის ისტორიიდან. I. თბილისი.
ჩიტაია, გ. (1944). ლეჩხუმის ექსპედიციის მოკლე ანგარიში. საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე. Xბ. თბილისი.
ჩიქოვანი, მ. (1949). ტოპონიმიკურ სახელთა წარმოება ლეჩხუმური მასალების მიხედვით. ა.ს. პუშკინის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის შრომები. VII. თბილისი.
ცეცხლაძე, ნ. (2004). ძიებანი ჭოროხის აუზის ტოპონიმიიდან. ბათუმი.
ჭურღულია, ო. (1983). ,,ხე" ნაწილაკის ვარიანტები ქართველურ ენებში. მაცნე/ე. 4. თბილისი.
ჯავახიშვილი, ი. (1951). ქართველი ერის ისტორია. თბილისი.
ჯავახიშვილი, ი. (1998). ქართველი ერის ისტორიის შესავალი. თხზ. 12 ტომად. ტომი XI. თბილისი.
ჯანაშია, ს. (1952). უძველესი ეროვნული ცნობა ქართველთა პირველსაცხოვრისის შესახებ. თხზ. ტ.II. თბილისი.
ჯორბენაძე, ბ., კობაიძე, მ., ბერიძე, მ. (1988). ქართული ენის მორფემებისა და მოდალური ელემენტების ლექსიკონი. თბილისი.
Мещанинов, И.И. (1958). Грамматический Строй Урарткого языка, ч. 1, М-Л.
ჩამოტვირთვები
გამოქვეყნებული
გამოცემა
სექცია
