კონცეპტი “ცეცხლი’ქართულ ფრაზეოლოგიაში
DOI:
https://doi.org/10.52340/tuw.2022.01.35.11საკვანძო სიტყვები:
კონცეპტი, ცეცხლი, ქართული, ფრაზეოლოგია, ლინგვოკულტუროლოგია, სემანტიკა, ასიმეტრიაანოტაცია
ცეცხლი სოციოკულტურული ფენომენია: კერა, სადაც ცეცხლს ანთებდნენ, სოციუმის განვითარების ადგილია, სინათლე კი მაგიურ-აპოთროპეული საშუალება. შეფასებითი კონცეპტი ცეცხლი მეტაფორულად გამოხატავს დადებით და უარყოფით მნიშვნელობათა ნაზავს, ასიმეტრიას. სხვადასხვა ენაში მკვლევრები ამ ლექსემის ასოციაციურ-ფსიქოლოგიურ დატვირთვას იკვლევენ (ბელორუსული, ჩეხური, გერმანული, ინგლისური, ფრანგული, იტალიური) მეტაფორული აზროვნების სხვაობის გამოსავლენად. უნივერსალურ ფრაზეოლოგიზმთა გვერდით გვაქვს ეროვნულ-სპეციფიკურიც. სტატიის მიზანია კონცეპტ ცეცხლის პირდაპირსა და მეტაფორულ მნიშვნელობებს შორის კავშირის დადგენა; კომპონენტ ცეცხლის შემცველი ფრაზეოლოგიზმების ენობრივ, კულტუროლოგიურ და კოგნიტურ ელემენტთა გამოვლენა. ცეცხლი ეთნოსპეციფიკურ მეტაფორადაა მიჩნეული ქართულში. კვლევამ გამოავლინა, მისი, როგორც ფრაზეოლოგიური კონცეპტის, დიდი სემანტიკური დატვირთვა. მასში აკუმულირებულია ეთნოკულტურული ფასეულობები: ეს სოციალური ფენომენი უფლის, სინათლის, შინაგანი ტრანსფორმაციის მეტაფორაა, ამიტომაცაა საკითხი ინტერდისციპლი- ნური შესწავლის საგანი. ცეცხლით გადმოიცემა ღრმა ემოციები. სულის ტკივილი განიცდება ფიზიკურადაც: მაგ. ცეცხლის წაკიდება/ შენთობა, ორ ცეცხლს შუა დგომა, ცეცხლს ყრის/ /აკვესებს// აფრქვევს, ეს ცეცხლის პირველადსა და მეორეულ მნიშვნელობებს შორის მჭიდრო კოგნიტურ კავშირს ადასტურებს. პირველადი უარყოფითი მნიშვნელობა დომინირებს მეტაფორულ-შიც. ქართულში ცეცხლი სიყვარულის მეტაფორაა, გამოხატავს დადებით კონოტაციას: აქტიურობას, სიახლოვეს, ახლობლობას, ნათესაობას, თავდადებას, მეტწილად კი გადმოგვცემს უარყოფით სემანტიკას: აქედან ყველაზე ხშირად გაბრაზებას, ფსიქოფიზი კურ ზემოქმედებას, მწუხარებას, უბედურებას, ტანჯვას, ასევე სიძვირეს, მოუცლელობას, მოუთმენლობას, ბრძოლას, შიშს, წაქეზებას, შერცხვენას, დანანებას, წინადუხედაობას, ღალატს, ეგოიზმს, გამოუვალ სიტუაციაში ყოფნას, ამ მდგომარეობის გამწვავებასაც კი.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
წყაროები
ამირეჯიბი, რ. (2004) – ,,სიბრაზის“ სემანტიკის შემცველი ფრაზეოლოგიზმები ქართულში, ენათმეცნიერების საკითხები, №2. თბილისი: თსუს გამომცემლობა;
ამირეჯიბი, რ.(2003)–,,სირცხვილის“ სემანტიკის შემცველი ფრაზეოლოგიზმები ქართულში, ენათმეცნიერების საკითხები, №2. თბილისი: თსუს გამომცემლობა
ამირეჯიბი, რ. (2005) – კონცეპტი და მეტაფორული აზროვნება (შიშის ველის მაგალითზე) ფილოლოგიის ფაკულტეტის ახალგაზრდა მეცნიერთა შრომები, წიგნი IX. ეძღვნება დავით გურამიშვილის დაბადების 300 წლისთავს. გვ.212-220. თბილისი: თსუს გამომცემლობა;
ამირეჯიბი, რ. კვლევები ანთროპოლოგიურ ლინგვისტიკაში https://www.academia.edu/34544289/pdf მოძიებულია 27.02.2023
ბარბაქაძე, ც. (2016) –სიყვარულის მეტაფორები: ცეცხლი http://mastsavlebeli.ge/?p=7039მოძიებულია 27.02.2023
გელოვანი, ა. (2005), მითოლოგიური ლექსიკონი, თბილისი: გამომცემლობა პალიტრა L;
თოდუა, მ., ქეცბაია ნ. (2015) ,,ცეცხლის“სემიოტიკა, სოხუმის უნივერსიტეტის შრომები, ჰუმანიტარულ და სოციალ-პოლიტიკურ მეცნიერებათა სერია. №13. გვ.146-152. თბილისი: სსუს გამომცემლობა;
https://tenders.procurement.gov.ge/public/library/files.php?mode=app&file=1565597&code=1454341335 მოძიებულია 27.02.2023
თავიდაშვილი, ნ. (2014) – კვაზირეალიები როგორც უნივერსალური ენობრივ-კულტურული ფენომენი და მათი ვერბალიზაცია სხვადასხვა სისტემის ენებში, სადოქტორო დისერტაცია. ქუთაისი;
თევზაძე, გ.(2010) –,,პლატონის“ ,,გამოქვაბულის“ მითიდან თავისუფლებამდე,“ჟურნალი სემიოტიკა 21.08.2010,https://semioticsjournal.wordpress.com/2010/08/21/მოძიებულია 27.02.2023
ლოლაძე, ნ. (2008)- ემოციების გამოხატვის ეროვნული სურათი, ჟურნალი სემიოტიკა, 2008 №3
http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/148365/1/Semiotika_2008_N3.pdfმოძიებულია 27.02.2023
ნარაკიძე, ც. (2018) ზოგიერთი ლექსიკური ერთეულისათვის ლაზურში,XXXVIII დიალექტოლოგიური სესიის მასალები, თბილისი: არნ. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ისტიტუტი;
https://ice.ge/of/wp-content/uploads/2018/11/dialeqtologiuri-2018.pdf მოძიებულია 27.02.2023
ნოზაძე, ვ. (1963)- ,,ვეფხისტყაოსნის“ ღვთისმეტყველება, პარიზი;
http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/3469/1/VepkhstqaosannisGmrtismetyveleba.pdf მოძიებულია 27.02.2023
სახოკია, თ. (1979) – ქართული ხატოვანი სიტყვა-თქმანი. თბილისი: გამომცემლობა ,,მერანი; "
სიორიძე, მ. (2005)- კონცეპტები „ცა“ და „ციური სხეულები“ ენობრივი სიმბოლიკის შუქზე ფრანგულ და იტალიურ ფრაზეოლოგიზებში, თსუ, დისერტაცია, თბილისი;
ტუნაძე, თ. (2011)- კერიასა და ცეცხლთან დაკავშირებული ფრაზეოლოგიური გამოთქმები ქართულში, ლინგვოკულტუროლოგიური ძიებანი II. ISSN1512-2948. გვ.99-102. ბათუმი: ბსუს გამომცემლობა.
ქართლური დიალექტის ლექსიკონი (1981)–თ. ბეროზაშვილი, მ. მესხიშვილი, ლ. ნოზაძე, თბილისი: გამომცემლობა ,,მეცნიერება;“
ღლონტი, ალ. (1984) - ქართულ კილო-თქმათა სიტყვის კონა, თბილისი: გამომცემლობა ,,განათლება;“
ცეცხლაძე, ნ. (2017)- გულ’ კომპონენტიანი ფრაზეოლოგიზმები ქართულში, სმამ, არ რეგიონული სამეცნიერო ცენტრი, შრომები II. გვ.226-236. ISSN 2449-2507. თბილისი: საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სტამბა http://science.org.ge/newsite/ajara/ajara-works-2.pdf მოძიებულია 27.02.2023
ცეცხლაძე, ნ. (2018)- ფრაზეოლოგიზმთა კვლევის ასპექტები, თბილისი: გამომცემლობა ,,ივერიონი;“
წიგნაძე, შ. (2019)- სინონიმთა ლინგვისტური მახასიათებლები და ექსპრესიული შესაძლებლობები ქართულში (ლინგვოკულტუროლოგიური ანალიზი ინგლისური ენის მასალის გათვალისწინებით) საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი, სადოქტორო ნაშრომი, თბილისი;
Маслова, В. (2001) Лингвокультурология, Москва: Академия, 2001. 208 с.
Денисенко, С., Тараба И., Хант, Г (2013) ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЙ КОНЦЕПТ КАК АККУМУЛЯТОР ЭТНОКУЛЬТУРНЫХ ЦЕННОСТЕЙ, КОГНИТИВНЫЕ ФАКТОРЫ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ ФРАЗЕОЛОГИИ СО СМЕЖНЫМИ ДИСЦИПЛИНАМИ, Cборник научных трудов по итогам 3-й Международной научной конференции,Белгород ;
Чекулай, И. (2006) Функционально-деятельностный подход к изучению принципов оценочной категоризации в современном английском языке: Монография, Белгород: Изд-во БелГУ,. 236 с
Чекулай, И. Прохорова, О. (2013) ЛЕКСЕМА «ОГОНЬ» В КОГНИТИВНО-ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОМ ПРОСТРАНСТВЕ СОВРЕМЕННЫХ ЕВРОПЕЙСКИХ ЯЗЫКОВ, http://dspace.bsu.edu.ru/handle/123456789/5907 (
ლიტერატურა ინგლისურ ენაზე:
Lakoff G. (1987) Women, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, ISBN 0-226-46803-8 Chicago: University of Chicago Press, 632p.
ჩამოტვირთვები
გამოქვეყნებული
როგორ უნდა ციტირება
გამოცემა
სექცია
