დისკურსული მჭერმეტყველების ფსიქოლინგვისტური პარამეტრები
DOI:
https://doi.org/10.52340/lac.2025.33.15საკვანძო სიტყვები:
დისკურსული მჭერმეტყველება, ფსიქოლინგვისტიკა, ენა და აზროვნება, ზეპირმეტყველება, რიტორიკული ფიგურები, ფსიქო-ემოციური მეტყველებაანოტაცია
სტატია ეხება მჭერმეტყველების ფენომენს დისკურსისა და ფსიქოლინგვისტიკის ჭრილში. მასში განხილულია მჭერმეტყველება არა როგორც მხოლოდ ორატორული ოსტატობის გამოხატულება, არამედ როგორც კომპლექსურ ფსიქოლოგიური, ლინგვისტური და კულტუროლოგიური მექანიზმი, რომელიც ჩართულია ადამიანის კომუნიკაციურ, აზრობრივ და შემოქმედებით აქტში. ტექსტის თეორიული ჩარჩო აგებულია ენის, აზროვნებისა და მეტყველების ურთიერთმიმართების ტრიადულ მოდელზე, სადაც მჭერმეტყველება წარმოჩენილია როგორც აზრის რეფლექსიური, სოციალური და ემოციური გამოხატულება ენობრივი ფორმების მეშვეობით.
ნაშრომში ხაზგასმულია ენობრივი აქტის (Speech Act) თეორიის მნიშვნელობა, რომელიც გულისხმობს, რომ ენა მხოლოდ ინფორმაციის გადმოცემის საშუალება კი არაა, არამედ მოქმედების შესრულების ინსტრუმენტია. შესაბამისად, მჭერმეტყველება განიმარტება როგორც ცოცხალი, დროით და სიტუაციურად შეზღუდული მეტყველებითი პროცესის ზემოქმედებითი ფორმა, რომელიც აერთიანებს გრამატიკულად სწორს, ემოციურად დატვირთულსა და სტილისტიკურად მრავალშრიან გამონათქვამებს.
ამგვარი მჭერმეტყველების მაგალითებად მოყვანილია როგორც კლასიკური რიტორიკული კომპონენტები (ტროპები, რიტორიკული ფიგურები, ბგერითი კეთილხმოვანება), ისე თანამედროვე კომუნიკაციის მახასიათებლები, მათ შორის არავერბალური ელემენტები (მიმიკა, ჟესტიკულაცია, ხმის ტემბრი, ტემპი და ა.შ.). ამ კონტექსტში მჭერმეტყველება განიხილება როგორც ცოცხალი ზეპირმეტყველების დინამიკური ფორმა, რომელიც მკითხველის/მსმენელის რეაქციაზეა ორიენტირებული და ურთიერთგაგების აქტიურ პასაჟად გარდაიქმნება.
ხაზგასმულია ნიკოლოზ კანდელაკის როლი ქართული მჭერმეტყველების მეცნიერულ შესწავლაში, რომელმაც მჭერმეტყველება აღიარა როგორც ეროვნული ზეპირსიტყვიერების, კულტურული თვითშეგნების და მეტყველებითი რეპრეზენტაციის ორგანული ელემენტი. კანდელაკის მიერ სისტემატიზებული ისტორიული წყაროების საფუძველზე მჭერმეტყველება წარმოჩენილია როგორც ქართული იდენტობის ენობრივი და კულტურული მატარებელი.
სტატიის ბოლოს ანალიტიკურად განხილულია ზურაბ გორგილაძის პოემური ლექსი „მეთევზე ბიჭის ბალადა“, როგორც მჭერმეტყველების ფსიქო-ემოციური პოეტური გამოხატულება. ლექსის სიუჟეტური, მეტაფორული და რიტმულ-ბგერითი სტრუქტურა შეფასებულია როგორც დისკურსის და სტილისტიკური მჭერმეტყველების ნიმუში. პოეტური ტექსტი მაგალითად მოყვანილია იმის საჩვენებლად, თუ როგორ გადმოიცემა სიღრმისეული ემოციური გამოცდილება და ადამიანური გრძნობები მჭერმეტყველებითი სისტემის კომპონენტებით.
##plugins.generic.usageStats.downloads##
წყაროები
ბურჭულაძე, ლ. (2009). მეტყველება და აზროვნება: კოგნიტიური ენისმცოდნეობის ასპექტები. თბილისი: განათლება.
დათუაშვილი, რ. (2001). კომუნიკაცია და ენობრივი აქტივობა. ბათუმი: შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი.
კანდელაკი, ნ. (1961). ქართული მჭერმეტყველება. თბილისი: საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია.
კანდელაკი, ნ. (1965). მჭერმეტყველების საკითხები ქართულ ენაში. თბილისი: განათლება.
ქარცივაძე, თ. (2012). დისკურსის თეორია და ენათმეცნიერული ანალიზი. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
ჯიბლაძე, გ. (2020). ფსიქოლინგვისტიკის შესავალი. თბილისი: აკადემიური გამომცემლობა.
Searle, J. R. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge University Press.
Sorokin, Y. A. (1985). Psikholingvisticheskiye aspekty izucheniya teksta [Psycholinguistic aspects of text analysis]. Moscow: Nauka.
Dietrich, R. (2002). Psycholinguistik. Tübingen: Stauffenburg Verlag.
Hannappel, W., & Melenz, H. (1984). Altagssprache: Einführung in die kommunikative Sprachverwendung. München: Hueber.
Lewandowski, T. (1994). Linguistisches Wörterbuch (3rd ed.). Wiesbaden: Quelle & Meyer Verlag
ჩამოტვირთვები
გამოქვეყნებული
როგორ უნდა ციტირება
გამოცემა
სექცია
