საკვანძო სიტყვები
ვერცლისწყლით მოწამვლა
ნეიროტოქსიკურობა
ალცჰაიმერის დაავადება
აკროდინია
მინამატას დაავადება
ნეიროდეგენერაციული დაავადება
სელენი
როგორ უნდა ციტირება
ანოტაცია
მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მიერ ვერცხლისწყლი მიეკუთვნება ათ ნივთიერებას, რომელიც ჯანდაცვის მთავარ პრობლემას წარმოადგენს. ვერცხლისწყლით და მისი ნაერთებით გარემოს დაბინძურება შესაძლებელია როგორც ბუნებრივად, ასევე ხელოვნურად გაუაზრებელი თუ გააზრებული მოქმედების გამო. მათ შორის ადამიანების მიერ ვერცხლისწყლით კონტამინირებული ზღვის პროდუქტების მოხმარება და სამრეწველო პროცესების დროს გამოყოფილი ორთქლიც მოიაზრება. ორგანიზმის ვერცხლისწყლით მოწამვლისას უჯრედების სულფჰიდრილურ, ფოსფორილ, კარბოქსილ და ამიდურ ჯგუფებთნ შეკავშირებით ვერცხლისწყალი არღვევს მათ ფიზიოლოგიურ მდგომარეობას, რაც უჯრედული მექანიზმების ფართო დისფუნქციით გამოვლინდება. ვერცხლისწყლის ელემენტური, ორგანული და არაორგანული ფორმები ორგანიზმში სხვადასხვა გზით აღწევს. ელემენტური ორგანიზმში ინჰალაციის, ხოლო ორგანული და არაორგანული კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის გზით ხვდება. ორგანიზმში ვერცხლისწყალი აზიანებს ცნს-ს, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს და თირკმელებს. მწვავე და ქრონიკულ მოწამვლა განსხვავდება ორგანიზმში რომელი გზითა და ფორმით მოხვდება ვერცხლისწყალი. ჩვეულებრივ ელემენტური ვერცხლისწყლით გაჟღენთილი ჰაერი მწვავე მოწამვლას იწვევს, ხოლო ქრონიკული მოწამვლა ორგანული და არაორგანული ვერცხლისწყლით მოწამვლის შედეგია. მოწამვლის დროს იყენებენ სხვადასხვა ანტიდოტებს, მათ შორის სუქციმერს, უნითიოლს, პენიცილამინს, დიმერკაპროლს და სხვა დეზინტოქსიკაციურ საშუალებებს. 2013 წელს ჯანმოს (მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაცია) და სხვა ორგანიზაციების რეკომენდაციები, ადამიანის ჯანმრთელობისა და გარემოს დაცვის შესახებ ვერცხლისწყლისა და მისი ნაერთის ანთროპოგენული გაფრქვევებისგან, ასახულია მინამატას „ვერხლისწყლის შესახებ“-კონვენციაში. სტატიაში განხილულია ვერცხლისწყლით მოწამვლის ნეიროტოქსიკურობის კლინიკური გამოვლინების მექანიზმი და სელენის როლი მისგან გამოწვეული დაზიანების შემცირებაში. მოცემულია მკვლევართა მონაცემები ნეიროდეგენერაციული დაავადებების განვითარებაში ვერცხლისწყლის პოტენციური პათოგენეზური როლის, ალცჰეიმერის დაავადებასთან კავშირის და ვერცხლისწყლით მოწამვლის მართვის თანამედროვე მეთოდების შესახებ.
წყაროები
ვეფხვაძე ნ. ჰიგიენა და სამედიცინო ეკოლოგია. თბილისი.2019.
Monnet-Tschudi, F., Zurich, M. G., Boschat, C., Corbaz, A., & Honegger, P. (2006). Involvement of environmental mercury and lead in the etiology of neurodegenerative diseases. Reviews on environmental health, 21(2), 105–117. https://doi.org/10.1515/reveh.2006.21.2.105
Shandley, K., & Austin, D. W. (2011). Ancestry of pink disease (infantile acrodynia) identified as a risk factor for autism spectrum disorders. Journal of toxicology and environmental health. Part A, 74(18), 1185–1194. https://doi.org/10.1080/15287394.2011.590097
Bernhoft R. A. (2012). Mercury toxicity and treatment: a review of the literature. Journal of environmental and public health, 2012, 460508. https://doi.org/10.1155/2012/460508
Rice, K. M., Walker, E. M., Jr, Wu, M., Gillette, C., & Blough, E. R. (2014). Environmental mercury and its toxic effects. Journal of preventive medicine and public health = Yebang Uihakhoe chi, 47(2), 74–83. https://doi.org/10.3961/jpmph.2014.47.2.74
Environment, U. N. (2017b, September 15). Global mercury assessment. UNEP - UN Environment Programme.
World Health Organization: WHO. (2017, March 31). Mercury and health
Rana, M. N., Tangpong, J., & Rahman, Md. M. (2018). Toxicodynamics of Lead, Cadmium, Mercury and Arsenic- induced kidney toxicity and treatment strategy: A mini review. Toxicology Reports, 5, 704–713. https://doi.org/10.1016/j.toxrep.2018.05.012
Spiller H. A. (2018). Rethinking mercury: the role of selenium in the pathophysiology of mercury toxicity. Clinical toxicology (Philadelphia, Pa.), 56(5), 313–326. https://doi.org/10.1080/15563650.2017.1400555
US EPA. (2018, May 17). Basic Information about Mercury | US EPA. US EPA
Siblerud, R., Mutter, J., Moore, E., Naumann, J., & Walach, H. (2019). A Hypothesis and Evidence That Mercury May be an Etiological Factor in Alzheimer’s Disease. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(24), 5152. https://doi.org/10.3390/ijerph16245152
Foley, M. M., Seidel, I., Sevier, J., Wendt, J., & Kogan, M. (2020). One man’s swordfish story: The link between Alzheimer’s disease and mercury exposure. Complementary Therapies in Medicine, 52, 102499. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2020.102499
Raposo RS, Pinto DV, Moreira R, Dias RP, Fontes Ribeiro CA, Oriá RB and Malva JO (2020) Methylmercury Impact on Adult Neurogenesis: Is the Worst Yet to Come From Recent Brazilian Environmental Disasters? Front. Aging Neurosci. 12:591601. doi: 10.3389/fnagi.2020.591601
Raymond, L. J., & Ralston, N. V. C. (2020). Mercury: selenium interactions and health implications. NeuroToxicology, 81, 294–299. https://doi.org/10.1016/j.neuro.2020.09.020
Yang, L., Zhang, Y., Wang, F., Luo, Z., Shaojuan Guo, S., & Strähle, U. (2020). Toxicity of mercury: Molecular evidence. Chemosphere, 245, 125586. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2019.125586.
Olson, D. A. (2021). Mercury Toxicity: Background, Etiology, Epidemiology. EMedicine.
Shekhawat, R. (2021, December 21). Acrodynia. StatPearls - NCBI Bookshelf
Cleveland Clinic. (2022, July 7). Mercury Poisoning: Symptoms, Causes & Treatment. Cleveland Clinic
Renu, K., Mukherjee, A. G., Wanjari, U. R., Vinayagam, S., Veeraraghavan, V. P., Vellingiri, B., George, A., Lagoa, R., Sattu, K., Dey, A., & Gopalakrishnan, A. V. (2022). Misuse of Cardiac Lipid upon Exposure to Toxic Trace Elements—A Focused Review. Molecules, 27(17), 5657. https://doi.org/10.3390/molecules27175657.
Ribeiro, M., Zephyr, N., Silva, J. A. L., Danion, M., Guérin, T., Castanheira, I., Leufroy, A., & Jitaru, P. (2022). Assessment of the mercury-selenium antagonism in rainbow trout fish. Chemosphere, 286, 131749. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2021.131749
US EPA, O. (2022b, April 14). Health Effects of Exposures to Mercury
Ending the toxic trail of small-scale gold mining. (2023, February 15). UNEP.