ანოტაცია
გარემოს ჰაერდაბინძურება თანამედროვე მსოფლიოში არსებული ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა, იგი ასოცირებულია, როგორც ფილტვის და გულ-სისხლძარღვთა, ისე ნერვული სისტემის მრავალ დაავადებასთან. დაბინძურებული ჰაერი შეიცავს მიკრონაწილაკებს (PM), ნახშირბადის მონოქსიდს (CO), ოზონს (O3), ტყვიას (Pb), აზოტის დიოქსიდს(NO2), გოგირდის დიოქსიდს (SO2), აზოტის მონოქსიდს (NO), ორგანულ ელემენტებსა და სხვა მეტალებს. რომელთა ეფექტი ადამიანის ჯანმრთელობაზე ვარირებს, თუმცა სავარაუდოდ დაკავშირებულია ოქსიდაციურ სტრესთან, შეუქცევად ქრონიკულ ნეიროდეგენერაციულ ცვლილებებთან, ნეიროინფლამაციასთან და მიკროგლიის ჰიპერაქტივაციასთან. ჰაერდაბინძურება ასოცირებულია მენტალურ პრობლემებთან, დაბალ IQ-თან , კოგნიტური განვითარების შეფერხებასთან, აუტიზმის სპექტრის დარღვევებთან, გულისა და ფილტვის სიმსივნეებთან, ინსულტთან, ალცჰაიმერის დაავადებასთან, პარკინსონის დაავადებადთან , დეპრესიასთან…ალცჰაიმერის დააავადება მიეკუთვნება ნეიროდეგენერაციულ პათოლოგიათა რიცხვს, რომლის დროსაც წარმოქმნილი ამილოიდური ფოლაქები, გავლენას ახდენს მეხსიერებასა და გადაწყვეტილების მიღების მექანიზმზე, იგი დაკავშირებულია, როგორც გენეტიკურ, ისე გარემო ფაქტორებთანდა ძირითადად ვითარდება 65 წელს გადაცილებულ მოხუცებში. მოცემულ სტატიაში შევეცდებით შევაჯამოთ ჰაერდაბინძურების სხვადასხვა კომპონენტის გავლენა ალცჰაიმერის დაავადებაზე, აღვწეროთ მათი მოქმედების სავარაუდო მექანიზმი და შევაფასოთ ამ საკითხთან დაკავშირებით არსებული დღევანდელი მდგომარეობა.
წყაროები
Block ML, Calderón-Garcidueñas L. Air pollution: mechanisms of neuroinflammation and CNS disease. Trends Neurosci. 2009;32(9):506-516. doi:10.1016/j.tins.2009.05.009
Brook RD, Rajagopalan S, Pope CA, Brook JR, Bhatnagar A, Diez-Roux AV, Holguin F, Hong Y, Luepker RV, Mittleman MA, Peters A, Siscovick D, Smith SC, Whitsel L, Kaufman JD, on behalf of the American Heart Association Council on Epidemiology and Prevention, Council on the Kidney in Cardiovascular Disease, and Council on Nutrition, Physical Activity and Metabolism Particulate matter air pollution and cardiovascular disease: an update to the scientific statement from the American Heart Association. Circulation. 2010;121:2331–2378. doi: 10.1161/CIR.0b013e3181dbece1
Carey, I.M.; Anderson, H.R.; Atkinson, R.W.; Beevers, S.D.; Cook, D.G.; Strachan, D.P.; Dajnak, D.; Gulliver, J.; Kelly, F.J. Are noise and air pollution related to the incidence of dementia? A cohort study in London, England. BMJ Open 2018, 8, e022404
Chang KH, Chang MY, Muo CH, Wu TN, Chen CY, Kao CH. Increased risk of dementia in patients exposed to nitrogen dioxide and carbon monoxide: a population-based retrospective cohort study. PLoS One. 2014 Aug 12;9(8):e103078. doi: 10.1371/journal.pone.0103078. PMID: 25115939; PMCID: PMC4130523.
de Prado Bert P, Mercader EMH, Pujol J, Sunyer J, Mortamais M. The Effects of Air Pollution on the Brain: a Review of Studies Interfacing Environmental Epidemiology and Neuroimaging. Curr Environ Health Rep. 2018 Sep;5(3):351-364. doi: 10.1007/s40572-018-0209-9. PMID: 30008171; PMCID: PMC6132565.
Eckers, A., and Klotz, L. O. (2009). Heavy metal ion-induced insulin-mimetic signaling. Redox. Rep. 14, 141–6. doi: 10.1179/135100009X392610
Fu C, Kuang D, Zhang H, Ren J, Chen J. Different components of air pollutants and neurological disorders. Front Public Health. 2022 Nov 28;10:959921. doi: 10.3389/fpubh.2022.959921. PMID: 36518583; PMCID: PMC9742385.
Hanley ME, Patel PH. Carbon Monoxide Toxicity. 2022 Aug 28. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–. PMID: 28613491.
Kioumourtzoglou, M. A., Schwartz, J. D., Weisskopf, M. G., Melly, S. J., Wang, Y., Dominici, F., et al. (2016). Long-term PM2.5 Exposure and Neurological Hospital Admissions in the Northeastern United States. Environ. Health Perspect. 124, 23–29. doi: 10.1289/ehp.1408973
Kuang-Hsi C, Mei-Yin C, Chih-Hsin M, Trong-Neng W, Chiu-Ying C, Chia-Hung K, et al. Increased risk of dementia in patients exposed to nitrogen dioxide and carbon monoxide: a population-based retrospective cohort study. PLoS ONE. (2014) 9:e103078. doi: 10.1371/journal.pone.0103078
Kumar A, Sidhu J, Goyal A, Tsao JW. Alzheimer Disease. 2022 Jun 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–. PMID: 29763097.
Lai CY, Huang YW, Tseng CH, Lin CL, Sung FC, Kao CH. Patients With Carbon Monoxide Poisoning and Subsequent Dementia: A Population-Based Cohort Study. Medicine (Baltimore). 2016 Jan;95(1):e2418. doi: 10.1097/MD.0000000000002418. PMID: 26735545; PMCID: PMC4706265.
Li H, Xin X. Nitrogen dioxide (NO(2)) pollution as a potential risk factor for developing vascular dementia and its synaptic mechanisms. Chemosphere. 2013 Jun;92(1):52-8. doi: 10.1016/j.chemosphere.2013.02.061. Epub 2013 Mar 24. PMID: 23535468.
Li W, Lin G, Xiao Z, Zhang Y, Li B, Zhou Y, Ma Y, Chai E. A review of respirable fine particulate matter (PM2.5)-induced brain damage. Front Mol Neurosci. 2022 Sep 7;15:967174. doi: 10.3389/fnmol.2022.967174. PMID: 36157076; PMCID: PMC9491465.
Lo YC, Lu Y, Chang Y, Kao S, Huang H. Air pollution exposure and cognitive function in Taiwanese older adults: a repeated measurement study. Int J Environ Res Public Health. (2019) 16:2976. doi: 10.3390/ijerph16162976
McDuffie EE, Martin RV, Spadaro JV, Burnett R, Smith SJ, O'Rourke P, Hammer MS, van Donkelaar A, Bindle L, Shah V, Jaeglé L, Luo G, Yu F, Adeniran JA, Lin J, Brauer M. Source sector and fuel contributions to ambient PM2.5 and attributable mortality across multiple spatial scales. Nat Commun. 2021 Jun 14;12(1):3594. doi: 10.1038/s41467-021-23853-y. PMID: 34127654; PMCID: PMC8203641.
Oudin A, Forsberg B, Adolfsson AN, Lind N, Modig L, Nordin M, et al. Traffic-related air pollution and dementia incidence in Northern Sweden: a longitudinal study. Environ Health Perspect. (2016) 124:306–12. doi: 10.1289/ehp.1408322
Pereyra-Munoz N, Rugerio-Vargas C, Angoa-Perez M, Borgonio-Perez G, Rivas-Arancibia S. Oxidative damage in substantia nigra and striatum of rats chronically exposed to ozone. J Chem Neuroanat. (2006) 31:114–23. doi: 10.1016/j.jchemneu.2005.09.006
Peters R, Ee N, Peters J, Booth A, Mudway I, Anstey KJ. Air Pollution and Dementia: A Systematic Review. J Alzheimers Dis. 2019;70(s1):S145-S163. doi: 10.3233/JAD-180631. PMID: 30775976; PMCID: PMC6700631
Petruzzi S, Musi B, Bignami G. Acute and chronic sulphur dioxide (SO2) exposure: an overview of its effects on humans and laboratory animals. Ann Ist Super Sanita. 1994;30(2):151-6. PMID: 7832407.
Rivas-Arancibia S, Guevara-Guzmán R, López-Vidal Y, Rodríguez-Martínez E, Zanardo-Gomes M, Angoa-Pérez M, et al. Oxidative stress caused by ozone exposure induces loss of brain repair in the hippocampus of adult rats. Toxicol Sci. (2010) 113:187–97. doi: 10.1093/toxsci/kfp252
Robbins RA, Grisham MB. Nitric oxide. Int J Biochem Cell Biol. 1997 Jun;29(6):857-60. doi: 10.1016/s1357-2725(96)00167-7. PMID: 9304799.
Solleiro-Villavicencio H, Hernández-Orozco E, Rivas-Arancibia S. Effect of exposure to low doses of ozone on interleukin 17A expression during progressive neurodegeneration in the rat hippocampus. Neurología. (2020) 36:673–80. doi: 10.1016/j.nrleng.2018.08.003
Southerland VA, Brauer M, Mohegh A, Hammer MS, van Donkelaar A, Martin RV, Apte JS, Anenberg SC. Global urban temporal trends in fine particulate matter (PM2·5) and attributable health burdens: estimates from global datasets. Lancet Planet Health. 2022 Feb;6(2):e139-e146. doi: 10.1016/S2542-5196(21)00350-8. Epub 2022 Jan 5. PMID: 34998505; PMCID: PMC8828497.
Thangavel P, Park D, Lee YC. Recent Insights into Particulate Matter (PM2.5)-Mediated Toxicity in Humans: An Overview. Int J Environ Res Public Health. 2022 Jun 19;19(12):7511. doi: 10.3390/ijerph19127511. PMID: 35742761; PMCID: PMC9223652.
Thiankhaw K, Chattipakorn N, Chattipakorn SC. PM2.5 exposure in association with AD-related neuropathology and cognitive outcomes. Environ Pollut. 2022 Jan 1;292(Pt A):118320. doi: 10.1016/j.envpol.2021.118320. Epub 2021 Oct 8. PMID: 34634399.